Verhaal achter de platenhoes: Go 2 (1978) - XTC

Ik loop al een tijdje rond met de vraag: welke platenhoes leent zich het best voor mijn laatste column? Een hoes van Yes, de groep waar ik mijn jeugd helemaal gek van was? Van Peter Hammill, die ik mateloos bewonder? Van Radiohead, waarvan het concert uit 2016 mij altijd zal bijblijven?

Het antwoord is: geen van deze. Er is maar één hoes die zich leent voor de afsluiter en dat is Go 2 van XTC. Het is namelijk de enige platenhoes die over het fenomeen platenhoes gaat. Fantastische Engelse humor, gemaakt door het designbureau Hipgnosis.

Het begint met: Dit is een PLATENHOES. De tekst is het ONTWERP op de platenhoes. Het ONTWERP is om de plaat te helpen VERKOPEN. Wij hopen u er op attent te maken en aan te moedigen om deze plaat te kopen.

Een platenhoes is er niet alleen om de plaat te beschermen. Helemaal in het begin van de ontwikkeling van de plaat was dat wel zo. Totdat men in de jaren vijftig op het idee kwam om de hoes aantrekkelijker te maken. Meestal was dat een foto van een glimlachende artiest. Vergelijkbaar met een foto voor tandpasta.

Vervolgens werd de hoes gebruikt om een potentiële koper nieuwsgierig te maken naar de muziek. Lees maar verder wat er op de tekst van deze hoes staat:

Als je dat hebt gedaan, word je misschien overgehaald om naar de muziek te luisteren - in dit geval XTC's Go 2-album. Dan willen we dat je het KOOPT. Het idee is dat hoe meer van jullie deze plaat kopen, des te meer geld Virgin Records, de manager Ian Reid en XTC zelf zullen verdienen. Voor de bovengenoemde staat dit bekend als GENOT. Een goed ONTWERP trekt meer kopers en meer genot.

Een goede platenhoes moet opvallen en aansluiten bij de behoefte van de koper. Voor de progrockliefhebber werden kunstenaars als Roger Dean in dienst genomen om hoezen te ontwerpen. Het designbureau Hipgnosis, dat ook deze hoes heeft gemaakt, maakte in het begin vooral de hoezen van Pink Floyd. Kenmerkend voor hun stijl is de collageachtige hoes met foto’s als uitgangspunten. De hoes werd in sommige gevallen belangrijker dan de muziek zelf. Je kocht een LP om de hoes, en niet om de muziek. Maar eigenlijk ben je dan slachtoffer geworden van de commerciële truc die gebruikt werd.  De tekst op GO 2 beschrijft dat op deze manier:

Deze tekst van de hoes probeert je naar binnen te trekken als een in het oog springende foto. Het is ontworpen om u het te laten LEZEN. Dit heet het SLACHTOFFER lokken, en jij bent het SLACHTOFFER. Als je een vrije geest hebt, moet je NU STOPPEN MET LEZEN!, omdat we alleen maar proberen je aan het lezen te krijgen. Toch is dit een DUBBELE BINDING, want als je inderdaad stopt, doe je wat we je zeggen, en als je verder leest, doe je wat we altijd al wilden. En hoe meer je leest, hoe meer je valt voor dit simpele idee  om je precies te vertellen hoe een goed commercieel ontwerp werkt. Het zijn TRUCS en dit is de slechtste TRUC van allemaal, omdat het de TRUC beschrijft terwijl het je probeert te BEDOTTEN, en als je tot hier hebt gelezen, ben je ERIN GELUISD, maar je zou dit niet hebben geweten tenzij je dit had verder gelezen. We vertellen het je tenminste direct in plaats van je te verleiden met een mooi of beklijvend beeld. We laten je weten dat je deze plaat zou moeten kopen omdat het in wezen een PRODUCT is en PRODUCTEN moeten worden geconsumeerd, en dat je een consument bent en dit een goed PRODUCT is.

Als extra lokkertje werden er logo’s ontwikkeld voor de naam van de band. Het Yes-logo van Roger Dean is een van de bekendste. Op deze hoes wordt ook iets geschreven over logo’s:

We hadden de naam van de band in speciale letters kunnen schrijven, zodat het opvalt en je het zou zien voordat je iets van deze tekst had gelezen en het misschien toch had gekocht. Wat we eigenlijk suggereren is dat je Dwaas bent om een album al dan niet te kopen alleen vanwege het ontwerp op de hoes. Dit is een nadeel, want als je het ermee eens bent, zul je waarschijnlijk dit schrijven leuk vinden - wat het omslagontwerp is - en dus het album erin. Maar daar hebben we je zojuist voor gewaarschuwd. Een goed hoesontwerp kan worden beschouwd als een ontwerp dat ervoor zorgt dat je de plaat koopt, maar dat overkomt JOU nooit, omdat JIJ weet dat het slechts een ontwerp voor de hoes is. En dit is de PLATENHOES.

Op de achterkant gaat het verhaal verder. Dat het album gemaakt is door XTC. Dat het hun tweede album is en dat je zelf maar moet gaan luisteren om te weten wat voor soort muziek is het. Het doet mij denken aan de begintijd van de Talking Heads eind jaren zeventig, maar dan wel heel Brits. Er wordt nog iets verteld over een inlegvel dat erin zit waar extra informatie op staat. Zo’n hebbedingetje voor de platenverzamelaar die vaak in de loop van de jaren verloren gaat.  

De hoes bevestigt wat ik al langer denk: platenhoezen zijn een wereld apart. Dat was een van de drijfveren om in het voorjaar van 2020 te beginnen met deze column. Een ander motief was de lockdown, het Boerderijloze Tijdperk. Weet u nog? Die tijd is voorbij en komt hopelijk nooit terug. We hebben weer livemuziek!

Er is niets mooiers dan een concert van een goede artiest in een mooie zaal. Ook columns schrijven over platenhoezen niet. De komende maanden ben ik dan ook bij veel concerten en festivals te zien. En uiteraard als stagemanager bij de Boerderij. Het voelt als een goed moment om een punt te zetten achter de column ‘Het verhaal achter de platenhoes’.  Ik heb het met veel plezier gedaan. De hartverwarmende reacties op de verhalen van de afgelopen twee jaar waren telkens weer een stimulans om een nieuw hoes uit mijn platenkast te trekken.  

Gerrit-Jan Vrielink