Verhaal achter de platenhoes: Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band (1967) - Beatles
De vraag wordt tegenwoordig wel eens gesteld bij een sollicitatiegesprek. ‘Een tafel voor vier personen; wie nodig je uit? Het mogen levende of dode personen zijn; als ze maar een inspiratiebron voor je zijn.’
Popart artiesten Peter Blake en Jann Haworth stelden de Beatles deze vraag voor de hoes van Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Elk van de fab four mocht een lijstje opstellen. Zo ontstond een collage van 57 personen die Sgt Pepper’s Lonely Heart Club Band, het pseudoniem voor de Beatles toen ze alleen nog maar in de studio muziek maakten, hadden geïnspireerd.
George Harrison kwam met een aantal Indiase goeroes aanzetten, Paul McCartney met een paar van zijn muziekidolen zoals Bob Dylan. John Lennon zocht het meer in de componisten en filosofen. Hij wilde onder meer de Duitse filosoof Karl Marx en de Duitse componist Karlheinz Stockhausen op de hoes. Het liefst had hij ook Hitler en Jezus Christus erbij gehad, maar dat werd als te riskant gezien. Voor Ringo Starr maakte het allemaal niet zoveel uit: ‘Plak er maar wat op, bijvoorbeeld onze wassenbeelden uit Madam Tussaud.’
Het zou een boekwerk worden als ik van alle personen de achtergrond zou vertellen, maar één wil ik er toch uitlichten: Karlheinz Stockhausen. Vijfde van links op de achterste rij van de collage. De Duitse avant-garde componist die aan de bron van de elektronische muziek stond. ‘Papa Techno’ wordt hij wel gekscherend genoemd. Veel popmuzikanten uit de jaren zestig en zeventig zijn geïnspireerd geraakt door zijn elektronische composities.
Als je goed luistert naar Sgt. Pepper’s hoor je de invloeden van Stockhausen terug. John Lennon luisterde bijvoorbeeld veel naar de compositie ‘Hymnen’. Het is een twee uur durende, vierkanaals elektronische compositie. Een uitgestrekt, sonisch landschap gebaseerd op nationale volksliederen en korte-golfgeluiden van over de hele wereld.
Mocht je besluiten om ‘Hymnen’ te gaan luisteren, dan wil ik je wel waarschuwen. Eigenlijk zou er een sticker op het album moeten staan met Dit is nogal ontoegankelijke muziek. Maar daar was het Stockhausen juist om te doen. Waarom zou je muziek moeten begrijpen? Waarom zou het lekker in het gehoor moeten liggen? Muziek moet je ondergáán, was zijn filosofie. Als je open staat voor vreemde geluiden, treed je in een compleet nieuw universum.
John Lennon vond ‘Hymnen’ prachtig. Hij was zelf ook aan het experimenteren. Met drugs, maar ook met ‘soundscapes’, klanklandschappen zeg maar, samen met producer Brian Epstein. Dat leidde tot nummers als 'Tomorrow Never Knows', 'Strawberry Fields Forever' en 'I Am the Walrus'.
Epstein en Lennon hebben zelfs contact gezocht met Karlheinz Stockhausen om een soort van muziekconcert te organiseren. Het is er nooit van gekomen. De Beatles hadden het eerst te druk met de productie van de opvolger van Sgt. Pepper’s en vervolgens, in 1970, gingen ze met allerlei onderliggende ruzies uit elkaar. John Lennon vertrok naar New York om zich als vredesactivist te profileren: ‘Give Peace a Chance’. Stockhausen heeft er wel een kerstkaart van John en zijn vrouw Yoko aan overgehouden.
Karlheinz Stockhausen leefde in die tijd al min of meer in zijn eigen muziekwereld. In het begin van de jaren vijftig maakt hij de eerste meersporige elektronische muziekwerken. Muziek was de enige troost als 17jarige jongen vlak na de Tweede Wereldoorlog. Zijn ouders waren omgekomen in de oorlog en zijn geliefde stad Keulen was platgebombardeerd door de geallieerden.
Ook de geluiden die uit de radio kwamen vond hij fascinerend. Hij nam ze op en maakte er in de 60er jaren ook composities van. Later luisterde hij nooit meer naar de radio. Hij verafschuwde commerciële deuntjes. Of hij ooit naar Sgt. Pepper’s heeft geluisterd en wat hij ervan vond, is helaas niet meer te achterhalen. In 2007 stierf Stockhausen. Sgt. Pepper’s wordt in ieder geval wel alom geprezen als een meesterwerk. Waarom? Omdat het grensverleggende muziek is met sprankelende teksten. En met één van de bekendste platenhoezen allertijden.
John Lennon werd in 1980 doodgeschoten. Hij heeft weinig gelegenheid gehad om door te gaan met zijn experimenten op muziekgebied. Ik zou wel nieuwsgierig zijn geweest wat voor muziek hij gemaakt zou hebben met de huidige computertechnologieën. Stockhausen heeft tot vlak voor zijn dood 26 jaar lang gewerkt aan zijn opus magnum ‘Licht’, een opera van 29 uur lang. (Ook hier weer een waarschuwing. Weet waar je aan begint als je denkt: ‘Dat zet ik even op tijdens het afwassen.’)
De muziek van Stockhausen is in 2022 nog steeds actueel en inspireert veel musici. Dat is voor een belangrijk deel te danken aan Stockhausens levenspartner en muze Kathinka Pasveer. Zij heeft als missie om jonge kunstenaars in aanraking te laten komen met het werk van Stockhausen.
Mijn eigen tafel van vier? Karlheinz Stockhausen en John Lennon zou ik zeker uitnodigen. Zanger Jon Anderson van de symfonische rockgroep Yes mag er ook bij. En Thom York van Radiohead. Hij is ook niet vies van vernieuwingen in de muziek. Musicus Frank Zappa en toetsenist Brain Eno mogen aanschuiven als er nog twee stoelen over zijn. Het wordt vast een interessante avond met uitgebreide discussies over de betekenis van muziek. Wie weet gaan ze ook nog wel wat muziek maken, mochten er wat keyboards in de ruimte staan.
Gerrit-Jan Vrielink
Met dank aan Kathinka Pasveer